Lewakowski Karol Eugeniusz
Urodził się w Snopkowie pod Lwowem w rodzinie zamożnych mieszczan lwowskich. W 1855 r. zdał maturę, a następnie rozpoczął naukę na Uniwersytecie Lwowskim. Jako student odbył praktykę w znanej kancelarii adwokackiej Maurycego Kabata, późniejszego rektora Uniwersytetu Lwowskiego. W 1862 r. uzyskał tytuł doktora praw. Tuż przed wybuchem powstania styczniowego należał do radykalnej organizacji narodowej (tzw. Czerwonej Ławy), a kiedy zryw niepodległościowy się rozpoczął, zaangażował się w zbrojną walkę. Należał do Komisji Ekspedycyjnej, która zajmowała się zaopatrzeniem oddziałów w broń.
W marcu wstąpił do oddziału Leona Czechowskiego. Kiedy wiosną 1864 r. władze austriackie wytyczyły mu proces, zbiegł do Rumunii, gdzie pracował jako urzędnik kolei Jassy–Bukareszt. W Rumunii przebywał aż do 1880 r., w tym czasie zaangażował się w działalność kulturalną Polaków na terenie Bukowiny. Był m.in. współzałożycielem Biblioteki Polskiej. Po powrocie do kraju został dyrektorem kolei Czerniowce–Lwów. W niedługim czasie oskarżono go o dążenie do spolszczenia personelu i usunięto z posady. W tej sytuacji wraz z Franciszkiem Longchamps Lewakowski rozpoczął starania o założenie kopalni ropy naftowej w Słobodzie Rungurskiej. Do wykonywania wierceń zaangażował przedsiębiorcę i jednego z pionierów kanadyjskiego przemysłu naftowego Williama McGarveya. Dzięki zastosowaniu rygu kanadyjskiego, który zastąpił ręczne i maszynowe wiercenia udarowe, w ciągu 25 lat Galicja wysunęła się na 3. miejsce w światowej produkcji ropy naftowej (po Stanach Zjednoczonych i Rosji). Lewakowski wykupił prawa naftowe również w innych miejscowościach, a następnie założył kopalnie w Iwoniczu i Borysławiu. Powróciwszy w 1883 r. do Lwowa, otworzył własną kancelarię adwokacką, a następnie zaangażował się w działalność polityczną. Został wybrany posłem do parlamentu wiedeńskiego. Od 1894 r. działał w Towarzystwie Demokratycznym Polskim, a następnie Stronnictwie Ludowym, wcześniej należał także do Ligi Polskiej założonej przez Zygmunta Miłkowskiego. Lewakowski głosił hasła niepodległościowe, które uważał za ważniejsze od haseł społecznych. Jego działalność w ruchu ludowym przybrała raczej charakter marginalny – został wybrany na prezesa Stronnictwa Ludowego głównie ze wzglądu na swoją popularność i długoletnie uczestnictwo w pracach parlamentu wiedeńskiego, gdzie dał się poznać raczej jako zwolennik idei demokratycznych niż konserwatywnych. W czasie jednego z wieców w Jaworowie poddał krytyce rządy konserwatystów galicyjskich, co przysporzyło mu wielu przeciwników. Oskarżono go nawet o zdradę stanu i wytyczono proces przed sądem przysięgłych, ale ostatecznie został uniewinniony, co poczytano za wielki sukces propagandowy ludowców galicyjskich. W związku z pogarszającym się stanem zdrowia Lewakowski zrzekł się funkcji prezesa Stronnictwa Ludowego, a pod koniec 1897 r. wyjechał do Szwajcarii iosiadł w Raperswillu. Wybór miejsca emigracji nie był przypadkowy, od lat bowiem działacz był związany z emigracją polską w Szwajcarii. Od 1889 r. pełnił funkcję prezesa Rady Muzealnej Raperswilskiej., a jako jeden z członków wieczystych, uiszczał składki na funkcjonowanie muzeum. Jako polityk Lewakowski aktywnie angażował się w propagowanie sprawy polskiej na arenie międzynarodowej. Mimo że nie brał udziału w międzynarodowej konferencji pokojowej w Hadze (nie będąc członkiem oficjalnej delegacji austriackiej), rozesłał do wszystkich jej uczestników memoriał w sprawie polskiej. Kilkakrotnie zabierał głos podczas międzynarodowych zebrań w Hadze, gdzie poruszał kwestię Polski i innych uciśnionych krajów. Był autorem książki Unia międzyparlamentarna. Artykuły publikował na łamach wielu pism demokratycznych, takich jak: „Nowa Reforma”, „Kurier Lwowski”, „Przyjaciel Ludu”, oraz w wydawanym w Paryżu piśmie „Bulletin Polonais”.
Literatura:
Karol Eugeniusz Lewakowski (1836–1912–11–14), https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/karol-eugeniusz-lewakowski [dostęp: 26.01.2024]
Małyszek Dariusz, Rapperswilskie inicjatywy niepodległościowe, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F – Historia” 2009, vol. LXIV, s. 85–113.
William Henry Mac Garvey (1843–1914–11–27), https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/garvey-william-henry-mac-garvey [dostęp: 26.01.2024]
Źródło wykorzystanej fotografii: Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie