Kozłowski Leon Tadeusz
Polityk, premier rządu II RP w latach 1934–1935, profesor archeologii prehistorycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Urodził się 6 czerwca 1892 r. w Rembieszycach w guberni kieleckiej. Był synem Stefana Kozłowskiego i Marii z rodu Strasburgerów, kultywujących polskie tradycje niepodległościowe. Leon miał pięcioro rodzeństwa. Uczęszczał do Miejskiej Szkoły Handlowej w Kielcach, a następnie do szkoły Witolda Wróblewskiego w Warszawie, gdzie wstąpił do Związku Młodzieży Postępowej – tajnej organizacji młodzieżowej Polskiej Partii Socjalistycznej.
Trafił za to do więzienia, gdzie poznał m.in. Władysława Bończę-Uzdowskiego (1887–1957). W 1910 r. rozpoczął studia archeologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie na Uniwersytecie w Tybindze, gdzie w 1918 r. obronił rozprawę doktorską pt. „Epoki kamienia na wydmach wschodniej części Wyżyny Małopolskiej”. Jeszcze w czasie studiów w Krakowie działał w Stowarzyszeniu Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej „Promień” i Związku Walki Czynnej, gdzie poznał Józefa Piłsudskiego. Wstąpił do Związku Strzeleckiego. W czasie I wojny światowej służył w 1. Pułku Ułanów Władysława Beliny-Prażmowskiego, w 1917 r. został referentem politycznym w Polskiej Organizacji Wojskowej. Po wojnie Kozłowski odbył kolokwium habilitacyjne z prehistorii na Uniwersytecie Jagiellońskim, po czym wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Od 1921 r. rozpoczął pracę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie został profesorem nadzwyczajnym archeologii przedhistorycznej. Naukowo współpracował z prof. R. R. Schmidtem (1882–1950), prof. Henri Breuilem (1877–1961), prof. Vere Gordonem Childem (1882–1957). W katedrze Leona Kozłowskiego studiowali Polacy, Ukraińcy oraz Żydzi, a w zakładzie pracował m.in. jego uczeń – dr Marian Orest Śmieszko. Katedra Kozłowskiego miała stanowić przykład zgodnej współpracy osób różnych narodowości w II Rzeczypospolitej. Po przewrocie majowym został członkiem Rady Miejskiej Lwowa, a w 1928 r. wstąpił do Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. W latach 1930–1935 był posłem z ramienia BBWR w Kieleckiem, w latach 1930–1932 pełnił funkcję ministra reform rolnych, w 1932 r. został podsekretarzem stanu w Ministerstwie Skarbu, a w latach 1934–1935 sprawował urząd premiera RP. Już wtedy uważano go za germanofila. Był współtwórcą obozu w Berezie Kartuskiej, uczestniczył również w pracach nad kształtem konstytucji kwietniowej. W latach 1935–1939 Kozłowski był senatorem. W 1937 r. wstąpił do Obozu Zjednoczenia Narodowego. Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany przez NKWD we Lwowie i osadzony w Moskwie. W 1941 r. sąd radziecki skazał go na śmierć, wyrok został zamieniony na 10 lat więzienia. Zwolniony z więzienia w 1941 r. trafił do armii Andersa w Buzułuku, gdzie pracował w dziale intendentury. Zdezerterował, za co zaocznie skazano go na karę śmierci. Został aresztowany przez Niemców, którzy nakłaniali go do wydania oświadczenia antykomunistycznego. Udzielone przez Kozłowskiego wywiady krytykujące sytuację w ZSRR uznano za kolaborację z Niemcami. W prasie propagandowej pojawiła się również informacja, że Kozłowski po zbadaniu grobów katyńskich uznał, iż mordu dokonali bolszewicy. Leon Kozłowski zmarł 11 maja 1944 w Berlinie. Oficjalną przyczyną zgonu był atak serca, jednak „Gazeta Lwowska” 26 maja 1944 informowała, że śmierć poniósł w wyniku ran odniesionych od alianckich bomb zrzucanych na miasto.
Literatura:
Korneć Grażyna, Dokument o wojennych losach premiera Leona Kozłowskiego, „Szkice Podlaskie” 2002, 10, s. 201–206.
Kozłowski Leon, Półksiężyc i gwiazda czerwona. Wybór pism Leona Kozłowskiego, z przedmową Mariana Zdziechowskiego, Wilno 1930.
Kozłowski Maciej, Sprawa premiera Leona Kozłowskiego. Zdrajca czy ofiara, Warszawa 2005.
Lech Jacek, Z badań polsko-ukraińskich związków w dziedzinie archeologii do II wojny światowej, „Przegląd Archeologiczny” 2006, vol. 54, s. 5–59.
Źródło wykorzystanej fotografii: Antena: ilustrowany tygodnik dla wszystkich, R. 1 (1934), no 5
Opracowała dr Anna Wilk-Zielińska