Wilno

Wilno jest obecnie stolicą Litwy; miastem położonym w południowo-wschodniej części tego kraju. W 1920 r., w czasie toczącej się wojny polsko-bolszewickiej rozgorzał konflikt polsko-litewski o Wilno. Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka 26 sierpnia 1920 r. zgodnie z umową z rządem sowieckim, Litwini zajęli Wilno. Od 30 września do 7 października trwały rokowania polsko-litewskie w Suwałkach, które doprowadziły do zawarcia tymczasowego porozumienia, ustalającego linię demarkacyjną od granicy pruskiej wzdłuż linii Niemen – Orany – Ejszyszki – Bastuny.  8 października „zbuntowane” oddziały generała Lucjana Żeligowskiego ruszyły na Wilno. Następnego dnia miasto było w rękach polskich. W dniu 3 marca 1922 roku uchwalono w Warszawie akt złączenia Ziemi Wileńskiej z Rzecząpospolitą Polską, podpisany przez członków polskiego rządu i delegatów Sejmu w Wilnie. W Drugiej Rzeczpospolitej Wilno było miastem wojewódzkim, głównym ośrodkiem gospodarczym, usługowym, finansowym i zaopatrzeniowym ziem północno-wschodnich, a od 1925 r. - stolicą katolickiej archidiecezji. Kwitło tu życie kulturalne i naukowe. Działalność prowadził odrodzony dekretem Józefa Piłsudskiego Uniwersytet Stefana Batorego. Miasto było ośrodkiem wielu kultur – poza polską – żydowskiej, karaimskiej, rosyjskiej, tatarskiej, białoruskiej. Po wybuchu II wojny i zaatakowaniu wschodniej części Rzeczypospolitej przez Armię Czerwoną, Wilno i Wileńszczyzna po 40-dniowej okupacji zostały przekazane Republice Litewskiej. Następnie wraz z Łotwą i Estonią zostały wcielone do Związku Radzieckiego, by od 1941 roku znaleźć się pod okupacją hitlerowską. W 1944 roku Armia Krajowa chciała odbić miasto z rąk Niemców. Planowano odzyskać miasto przed wejściem Armii Czerwonej. Oddziały AK miały w tym celu zrealizować plan o kryptonimie „Ostra Brama”. Niestety, nie udało się zrealizować tych założeń. Miasto w wyniku walki zdobyli Sowieci. Stało się to ostatecznie we współpracy z oddziałami AK, ale po fakcie oddziały polskie zostały rozbrojone, a dowództwo aresztowane. Po wojnie kilkaset tysięcy Polaków z Wilna zostało przesiedlonych na teren dzisiejszej Polski. W ten sposób zmianie uległa struktura narodowościowa miasta.

opracowała: dr Ewa Bukowska-Marczak